H Mαίρη Ραζή, γεννημένη στην Κωνσταντινούπολη, μια γυναίκα και ηθοποιός με ισχυρό ταμπεραμέντο και έντονη προσωπικότητα. Σπούδασε Γαλλική Φιλολογία, φοίτησε στο Θέατρο Τέχνης Κάρολου Κουν και στην Δραματική Σχολή του Γιώργου Θεοδοσιάδη. Έχει ιδρύσει το Θέατρο ΠΡΟΒΑ και αργότερα ίδρυσε και την δική της Ανώτερη Σχολή Δραματικής Τέχνης Μαίρης Ραζή. Παντρεμένη με τον εξαίρετο ηθοποιό και βασικό συνοδοιπόρο της όλα αυτά τα χρόνια στη διαδρομή του θεάτρου, σκηνοθέτη Σωτήρη Τσόγκα, έχουν αποκτήσει μια κόρη που ακολούθησε τα χνάρια των γονιών της, την Κοραλία Τσόγκα.
Είχαμε μια όμορφη συζήτηση στο θέατρό της, στο νεοκλασικό της οδού Ηπείρου.
Κυρία Ραζή, ας αρχίσουμε από αρκετά χρόνια πριν. Ζήσατε στην Κωνσταντινούπολη, και ήρθατε διωγμένη στην Ελλάδα. Ποια ήταν η πρώτη εικόνα, η πρώτη σκέψη όταν βρεθήκατε ξεριζωμένη σε μια νέα πόλη. Ποιες δυσκολίες συναντήσατε;
Συνάντησα πολλές δυσκολίες. Δεν μου άρεσε καθόλου η Αθήνα. Θυμάμαι όταν ερχόμασταν με την γιαγιά μου από το αεροδρόμιο στην Κυψέλη, κατά τη διάρκεια της διαδρομής της έλεγα «Γιαγιά, γιατί σκάβουν;». Μου είχε κάνει εντύπωση και αυτό το σκάψιμο δεν έχει σταματήσει, μέχρι και σήμερα σκάβουν για τον Ο.Τ.Ε., για τη Δ.Ε.Η., για το internet, για όλα. Είναι τραγικό. Βγαίνεις από το σπίτι σου και κινδυνεύεις να πέσεις σε καμία λακκούβα. Έπειτα, η Κωνσταντινούπολη ήταν καταπράσινη. «Γιαγιά, γιατί δεν έχουν δέντρα; Δεν βλέπω πάρκα. Δεν μου αρέσει αυτός ο τόπος.». Άσε, η Κυψέλη νόμιζα ότι είναι χωριό. Και σκεφτείτε ότι κοιμόμασταν ο ένας πάνω στον άλλο. Δεν χωράγαμε. Πάνω από δέκα άτομα σε ένα σπίτι τριών δωματίων. Φυσικά στρωματσάδα και πάνω στο τραπέζι και στα κρεβάτια. Εγώ, που ήμουν απαιτητικό παιδί, κοιμόμουν μόνη μου σε κρεβάτι. Ήμουν καλομαθημένη. Σπούδαζα σε γαλλικό σχολείο. Μίλαγα πολύ καλά γαλλικά, τούρκικα, ελληνικά. Αλλά στο γυμνάσιο δεν είχα κάνει ελληνική γραμματική και είχα πολύ βαριά προφορά. Με κορόιδευαν όλοι και με φώναζαν «τουρκάλα» ή «τουρκόσπορε». Εμένα τουρκάλα; Αυτή ήταν η πρώτη εντύπωσή μου από την Ελλάδα. Απογοήτευση. Δυσκολίες. Όλοι ήμασταν άνεργοι. Επειδή η αγωγή μου δεν μου επέτρεπε να είμαι αναξιοπρεπής, έπιασα δουλειά σε έναν εκδοτικό οίκο που πούλαγα βιβλία. Πλήρωνα τις σπουδές μου για να μην επιβαρύνω τους γονείς μου. Αυτή η αξιοπρέπεια με έσωσε. Πάντα ήθελα και θέλω να υπερασπίζομαι τα όνειρα, τους στόχους μου, τις ανησυχίες μου. Με διακρίνει πολύ πείσμα, επιμονή, διεκδίκηση, των συμφερόντων μου. Δεν υποχωρώ εύκολα στις απόψεις μου, στις αξίες μου. Ξέρω να επιβιώνω με έναν μοναδικό τρόπο. Ίσως αν έμενα στην Πόλη να μην είχα την ίδια πορεία. Εδώ αναπτύχθηκα, άνθισα, έβαλα τους δικούς μου σπόρους και φύτρωσε η Μαίρη Ραζή η ηθοποιός, φύτρωσαν άλλοι ηθοποιοί από το Θέατρο Πρόβα, φύτρωσαν απόφοιτοι της Σχολής μας που μεταλαμπαδεύουν τις γνώσεις τους και την αγάπη και το ήθος τους στο θέατρο. Εμείς ήμασταν πρόσφυγες κατά κάποιον τρόπο, αλλά άξιοι άνθρωποι. Όλο το σόι μου πρόκοψε. Δεν φοβόμασταν τη δουλειά και ήμασταν τίμιοι άνθρωποι, οικογενειάρχες. Οι Έλληνες της Κωνσταντινούπολης και της Μικράς Ασίας διέπρεψαν σαν καλλιτέχνες, σαν επιχειρηματίες, σαν επιστήμονες.
Xάσατε το θέατρο σας στην ΕΡΜΟΥ. Πόσο σας στοίχισε αυτό;
Μου κόστισε πάρα πολύ. Δούλευα από το 1984 έως ότου έγινε ο σεισμός το 1999. Καταλαβαίνετε ότι ήμουν πολύ νέα για να παροπλιστώ, αλλά είχα δυσκολίες για να συνεχίσω. Επί μία βδομάδα έκλαιγα και έλεγα συνέχεια ότι καταστράφηκα, όλοι μου οι κόποι πήγαν χαμένοι. Το θέατρο είχε υποστεί σοβαρές ζημιές και ήθελε μεγάλη επισκευή για να συντηρηθεί. Έτσι αποφάσισα να μαζέψω ό,τι μπορούσα από το υλικοτεχνικό εξοπλισμό και να βρω αλλού χώρο να συνεχίσω. Το θέατρο της οδού Ερμού ήταν ένα νεοκλασικό διατηρητέο. Έχω μεγάλη αδυναμία στα παλιά διατηρητέα γιατί είναι στολίδια πολιτισμού για την Αθήνα. Έτσι βρήκα το κτήριο της οδού Ηπείρου 39 και Αχαρνών γωνία, όπου στέγασα τα όνειρα μου. Ίσως είναι το μοναδικό διατηρητέο της Αθήνας, όπου στεγάζεται το Θέατρο και η Δραματική Σχολή Πρόβα.
To νέο θέατρο σας στην οδό ΗΠΕΙΡΟΥ. Σε μια πολύ αριστοκρατική περιοχή, την εποχή που το αποκτήσατε. Πως βιώνετε τις αλλαγές που έχουν γίνει στο κέντρο της Αθήνας;
Στην αρχή ήταν μια αριστοκρατική συνοικία. Σιγά σιγά όμως μας βρήκε μια μεγάλη δυσκολία γιατί η περιοχή άλλαξε κατοίκους. Όλοι οι παλιοί Αθηναίοι φύγανε, παράτησαν τα σπίτια τους και πήγαν σε άλλες γειτονιές. Έχω ένα παράπονο και θα το πω. Το θέατρο βρίσκεται στη οδό Ηπείρου, η οποία μετά από δύο τετράγωνα καταλήγει στο Αρχαιολογικό Μουσείο. Όλοι οι τουρίστες περνάνε από μπροστά μας, το κράτος όμως εθελοτυφλεί, δεν μας βοηθάει καθόλου στην αναβάθμιση και στην αισθητική εικόνα της γειτονιάς μας. Εμείς κρατάμε αναμμένο αυτόν τον φάρο πολιτισμού στην καρδιά της Ελλάδας. Μεταξύ Ομονοίας και πλατείας Βικτωρίας. Χρειαζόμαστε συμπαράσταση από την πολιτεία και από το κοινό μας, που ευτυχώς παραμένει πιστό στις δραστηριότητές μας.
To ρεπερτόριο του θεάτρου πρόβα είναι πάντα ποιοτικό και θα έλεγα προς το κλασικό. Παρατηρώ πολλούς σκηνοθέτες να ακολουθούν μια πολύ «μοντέρνα» σκηνοθεσία, που αλλάζει την δομή του έργου. Τι πιστεύετε εσείς για αυτό;
Εμείς επιλέγουμε ένα ρεπερτόριο με στόχο την προώθηση έργων που δεν ανεβαίνουν εύκολα. Έχουμε υποχρέωση σαν ομάδα να προβάλουμε και να στηρίζουμε τις καλλιτεχνικές μας ανησυχίες μακριά από ταμειακές επιταγές. Κάνουμε ρεαλιστικό θέατρο μετά λόγου γνώσεως. Με σεβασμό στα έργα που ανεβάζουμε και στους θεατές που μας παρακολουθούν σαράντα χρόνια, μακριά από δήθεν μοντερνισμούς και ασαφείς νεωτερισμούς. Όταν ο θεατής μπει στο θέατρο ξέρει τη σφραγίδα μας. Φυσικά, οι σκηνοθέτες που ακολουθούν μια πολύ «μοντέρνα» σκηνοθεσία, όπως παρατηρείται, έχουν δικαίωμα να το κάνουν γιατί πιστεύω ότι οι διαφορετικές «αναγνώσεις» ενός κειμένου μπορεί να το ανανεώνουν και καλά κάνουν και πειραματίζονται πάνω στα έργα. Αλλά τη δομή ενός έργου είναι δύσκολο να την αλλάξεις. Ευτυχώς που πολλοί από τους συγγραφείς δεν ζουν. Μια διασκευή, μια προσαρμογή, μια ελεύθερη μετάφραση, μια δραματολογική επεξεργασία είναι θεμιτό να γίνεται, αλλά αυθαιρεσίες χωρίς σεβασμό στον συγγραφέα δεν συμφωνώ να γίνονται.
Nέα «μπόρα» μας βρήκε. Πως βιώσατε το κλείσιμο των θεάτρων και την καραντίνα;
Όπως όλοι: πολύ άσχημα. Εγώ δεν άντεξα τον εγκλεισμό. Τρελάθηκα. Μου έλειψε το θέατρο, οι θεατές, οι παρέες μου. Η πανδημία ήταν ασθένεια για να μείνουμε μόνοι, να απομονωθούμε, να αγοράσουμε μέσω internet οτιδήποτε βλακεία. Και το χειρότερο, χάσαμε φίλους, χάσαμε νέους ανθρώπους, παντού κηδείες. Πώς μπορεί να είσαι χαρούμενος όταν στο διπλανό σου διαμέρισμα έχουν κηδεία; Χάθηκε η αλυσίδα γιατί έσπαγε ένας κρίκος κάθε λίγο και λιγάκι. Και φυσικά ο πολιτισμός έπαθε μεγάλη ζημιά, και ειδικά το θέατρο και τα κέντρα διασκέδασης, που χωρίς θεατές δεν λειτουργούν. Οι υπόλοιπες τέχνες γίνονται και όταν ο καλλιτέχνης είναι μόνος του: ο συγγραφέας, ο ζωγράφος, ο ποιητής, ο μουσικοσυνθέτης λειτουργεί μόνος του. Ο ηθοποιός και ο τραγουδιστής όχι. Και φυσικά η εκπαίδευση. Δηλαδή κάθε τι που παράγει πολιτισμό και διεξόδους. Δεν βλέπετε τι γίνεται τώρα; Όλοι αγρίεψαν, ο εκχυδαϊσμός, η εγκληματικότητα. Μα ειδικά το θέατρο είναι επικίνδυνη τέχνη. Αφυπνίζει συνειδήσεις, καλλιεργεί την καλλιτεχνική σου ανησυχία, διδάσκει, αυξάνει την φαντασία, προβληματίζει, ξεσηκώνει. Άρα αυτό θα πληρώσει πιο πολύ απ’ όλους. Τόσα χρόνια στο θέατρο. Ήταν ό,τι χειρότερο, πιο φασιστικό, πιο ανελεύθερο που έζησα. Θέλω να το ξεχάσω, αλλά…
Σας προβληματίζει η νέα ενεργειακή κρίση και τα όσα λέγονται για αλλαγή των ωρών εργασίας και φυσικά και των ωρών των θεάτρων; ΄Πιστεύετε ότι ο χειμώνας που έρχεται θα είναι πράγματι ένας δύσκολος χειμώνας, ή αντίθετα ο κόσμος που έχει ανάγκη να βγει, να διασκεδάσει, θα γεμίσει τα θέατρα;
Με προβληματίζει φυσικά. Θα δούμε. Βλέποντας και κάνοντας, αλλά υπάρχει μεγάλη ανησυχία για το τι θα μας συμβεί. Θα αφήνουμε κλειστά τα καλοριφέρ, τα κλιματιστικά για οικονομία, αλλά θα τα δίνουμε στους γιατρούς. Θα αρρωστήσουμε από το κρύο. Ας προσέχαμε. Ίσως θα είναι ένας δύσκολος χειμώνας, αλλά μπορεί οι άνθρωπο να βγαίνουν από τα σπίτια τους για να πάνε σ’ ένα πιο ζεστό χώρο, όπως είναι το θέατρο. Τι να πω; Ο κόσμος θέλει να βγει και να διασκεδάσει. Αλλιώς θα κάνει μπαμ και θα σκάσει. Οι πρώτες ενδείξεις είναι ενθαρρυντικές. Τα θέατρα που άνοιξαν δουλεύουν. Μακάρι να συνεχιστεί αυτή η κατάσταση. Εγώ ανησυχώ και για τον covid. Θα δούμε.
Tο έργο που παρουσιάσατε πέρσι, «Τα 4 πόδια του τραπεζιού» του Ιάκωβου Καμπανέλλη γνώρισε μεγάλη επιτυχία και κατά την διάρκεια της περσινής θεατρικής σεζόν και κατά την καλοκαιρινή σας περιοδεία. Φέτος θα απολαύσουμε πάλι την παράσταση στο Θέατρο ΠΡΟΒΑ. Που νομίζετε ότι οφείλεται η μεγάλη επιτυχία και η θερμή υποδοχή από το κοινό;
Η μεγάλη επιτυχία του νομίζω ότι οφείλεται κατ’ αρχάς στο σπουδαίο αυτό έργο. Στα επίκαιρα μηνύματα, στην οικουμενικότητά του, αλλά και στην ανάγνωση που έγινε στο έργο και στον τρόπο που ανέβηκε. Είναι μια πολύ καλή παράσταση με άψογη σκηνοθεσία, σκηνογραφία, μουσική και κυρίως με πολύ καλές ερμηνείες. Αυτές τουλάχιστον ήταν οι κριτικές που λάβαμε και που βοήθησαν στην προσέλευση του κοινού. Ξεκινάμε στις 5 Νοεμβρίου και θα δώσουμε 17 παραστάσεις μέσα στο Θέατρο Πρόβα. Η προπώληση πάει πολύ καλά. Αισιοδοξώ.
Ευχαριστώ για την όμορφη κουβέντα μας. Kαλή σας επιτυχία Κυρία Ραζή
Μαίρη Ραζή. Σας ευχαριστώ πολύ
Συντάκτης :
Bίβιαν Μητσάκου
Theater Project 365
Theater Project 365 